Hipoteka umowna jest jednym z podstawowych, a zarazem najczęściej stosowanych zabezpieczeń wierzytelności pieniężnych w Polsce uregulowanych przepisami Kodeksu cywilnego oraz ustawą z dnia 6 lipca 1982 o księgach wieczystych i hipotece. Stanowi ona rzeczowe zabezpieczenie zwrotu środków pieniężnych pochodzących z kredytów, pożyczek oraz transakcji handlowych.
Definicja
Ograniczone prawo rzeczowe, ustanawiane na nieruchomości służące zabezpieczeniu wierzytelności wynikającej z oznaczonego stosunku prawnego prawnego, na mocy której wierzyciel może dochodzić zaspokojenia swoich roszczeń pieniężnych z nieruchomości dłużnika z pierwszeństwiem przed jego wierzycielami osobistymi. W przypadku przeniesienia własności nieruchomości obciążonej wpisem hipotecznym, wierzyciel może dochodzić zaspokojenia od każdoczesnego właściciela nieruchomości z zachowaniem prawa pierwszeństwa przed jego wierzycielami osobistymi.
Ustanowienie hipoteki
Do ustanowienia hipoteki umownej na nieruchomości niezbędne jest złożenie przez właściciela danej nieruchomości oświadczenia w formie umowy lub aktu notarialnego w którym wyrazi zgodę na ustanowienie hipoteki na swojej nieruchomości w celu zabezpieczenia zwrotu świadczenia pieniężnego, będącego przedmiotem umowy lub aktu notarialnego. W przypadku, gdy nieruchomość stanowi własność więcej niż jednej osoby do skutecznego ustanowienia hipoteki niezbędna jest zgoda każdego z współwłaścicieli.
Wpis hipoteczny dokonywany jest w dziale IV księgi wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy właściwy dla miejsca położenia nieruchomości.
Wygaśnięcie hipoteki
Hipoteka wygasa wraz z chwilą wygaśnięcia wierzytelności, które w praktyce oznacza w większości przypadków spłatę całego zobowiązania. W takiej sytuacji wierzyciel powinien dopełnić wszelkich starań, aby umożliwić właścicielowi wykreślenie wpisu hipotecznego z księgi wieczystej. W praktyce najczęściej wierzyciel wydaje pisemne oświadczenie, w którym stwierdza. że cała wierzytelność została spłacona, w związku z czym wyraża zgodę na jej wykreślenie. Dla zachowania wymogów formalnych oświadczenie wierzyciela musi być opatrzone podpisem poświadczonym przez Notariusza.